Greccio ligt verscholen op de hellingen van de Apennijnen even ten westen van Rieti.

Franciscus verbleef regelmatig in het enige kilometers buiten het plaatsje gelegen klooster. In de kerstnacht van 1223 herdacht hij in het klooster van Greccio de geboorte van Christus door in een grot een kerststal te bouwen. Het was de eerste keer dat het kerstverhaal op deze wijze werd uitgebeeld. Vanuit Greccio verspreidde de kerststal zich over de hele wereld.

Het plaatsje is hier trots op. Onder het plaatsnaambord staat dan ook te lezen `plaats van de eerste kerststal van de wereld`.Dat Greccio een vriendschapsverband heeft met Bethlehem laat zich raden.

In de eerste twee levensbeschrijvingen van Franciscus uit de tweede helft van de dertiende eeuw is het verhaal van de eerste kerststal kleurrijk beschreven. De auteurs, de franciscanen Thomas van Celano en Bonaventura, komen woorden tekort om het wonderlijke verhaal op papier te krijgen. In 1223 was Franciscus lichamelijk sterk verzwakt en kon nauwelijks zien. Hij was pas 41 jaar maar zijn dood was nog slechts een kwestie van tijd. Vergezeld en geholpen door enige medebroeders trok hij zich terug op eenzame plaatsen voor gebed en meditatie. Met een laatste krachtinspanning wilde hij nog eenmaal in het openbaar optreden. Twee weken vóór Kerstmis ging Franciscus naar Greccio en vroeg een Johannes genoemde man om een kerststal te bouwen.

Franciscus wilde in de bewoordingen van Thomas van Celano “de herinnering oproepen aan het Kind dat in Bethlehem geboren was, en zo goed mogelijk met eigen ogen de pijnlijke en behoeftige omstandigheden zien waaronder het Kind te lijden had, hoe het daar in een kribbe op stro lag tussen een os en een ezel”. Zo werd in de kerstnacht van 1223 Greccio een nieuw Bethlehem. Van heinde en verre kwamen de mensen om de geheel nieuwe manier te zien waarop kerstmis werd gevierd. In de daarop volgende dagen werd het stro uit de kribbe gehaald en goed bewaard. Het bleek een probaat middel te zijn om zieke ezels en andere dieren te genezen. Ook vrouwen die een moeilijke bevalling hadden, lieten iets van het stro op zich leggen. Daarna konden ze hun kind vlot ter wereld brengen.

In de levensbeschrijving van Bonaventura staat te lezen dat “Franciscus bang was dat men hem er mogelijk van zou betichten op eigen initiatief iets nieuws in te voeren”. In zijn tijd stond de realistische uitbeelding van het kerstverhaal zo ver buiten de kerkelijke traditie dat de gezagsdragers hiermee zeker niet in zouden stemmen. Maar op het einde van zijn leven werd Franciscus alom gerespecteerd en zelfs de paus durfde het niet aan om hem tot de orde te roepen toen hij weer “iets nieuws in wilde voeren”. Franciscus kon met de goedkeuring van “heer paus” Johannes vragen om een kerststal te bouwen. Na het kerstfeest trok Franciscus zich weer in de stilte terug en nu definitief. Greccio was zijn laatste openbare optreden geweest  Het gebruik van een kerststal om de geboorte van Jezus uit te beelden werd door de Franciscanen over Italië verspreid.

De kerststal van Franciscus was echter wat nu een levende kerststal wordt genoemd. Dat bleek dikwijls moeilijk te realiseren en om het wat eenvoudiger te maken werden de mensen en beesten vervangen door beelden. Zo kwam elk jaar in de kerken een kerststal te staan zoals we die nu nog kennen.

Franciscus had met zijn kerststal weliswaar beoogd om de behoeftige omstandigheden uit te beelden waaronder Jezus geboren was, maar daar had de rijke elite van Napels geen boodschap aan. In hun huizen plaatsten zij een grote en rijk aangeklede kerststal. Om het zo mooi mogelijk te maken werden het landschap en de beelden door kunstenaars ontworpen. Franciscus zou diep ongelukkig zijn als hij deze z.g. Napolitaanse kerststallen zou zien!

Een lange trap leidt naar het klooster van Greccio. Onderaan wordt de bezoeker door een versteende Franciscus welkom geheten. Boven opent zich een rustiek pleintje voor het klooster en de kerk.

In de entree van het klooster is een oud schilderij van Franciscus te bewonderen. Uitgebeeld is hoe Franciscus zijn betraande ogen wist. Het schilderij verwijst naar de oogziekte waardoor Franciscus in zijn laatste levensjaren werd geplaagd en zou grote gelijkenis vertonen met de echte Franciscus (maar hoe hij er uitzag weet niemand!).

 

Vanuit het klooster komt de bezoeker al gauw in de grot waarin Franciscus in 1223 het kerstfeest vierde. De grot is nu ingericht als kapel. Het fresco boven het altaar toont links Franciscus die het Kind in de kribbe aanbidt. Rechts is Maria uitgebeeld die haar pasgeboren Kind zoogt.

In een kastje in de linker zijwand worden de stoffelijke resten bewaard van Johannes, de “bouwheer” van de eerste kerststal. Natuurlijk verwijst veel in het klooster van Greccio naar het ontstaan van de kerststal. Toch heeft het klooster meer te bieden. In het oudste deel is natuurlijk de dormitorio (slaapplaats) van Franciscus te zien. Zoals in alle kloosters waar Franciscus verbleef is dit een kale rotsspleet. Zijn medebroeders overnachtten comfortabeler. De uit de dertiende eeuw daterende cellen zijn nu nog te bewonderen.

De eerste cel aan de rechterkant is de cel waar Bonaventura verbleef als hij in Greccio was. Naast het klooster werd vorige eeuw een kerk gebouwd.

 

In de kerk en op de balustrade is een prachtige collectie kerststallen uit de hele wereld te bewonderen.

Het klooster van Greccio is één van de parels op de Franciscaanse voetreis. De wandelweg gaat nog naar het klooster Lo Specco bij Narni om vervolgens af te zakken naar Rome. Maar dan heeft de wandelaar zoveel Franciscaans gezien en zoveel kilometers in de benen dat het einddoel lokt.

Tekst: Leo Baeten